Rusnaci, Ruteni, Malorusi, panonski ili vojvođanski Rusini, sve su to nazivi za narod bogate tradicije, istočno-slovenskog porekla. Na teritoriji Panonske nizije i prostoru današnje Vojvodine i Srbije žive preko 260 godina.
17. januar 1751. godine ostaje zabeležen kao poseban dan u rusinskoj istoriji. Franc Jozef Deregl, kraljevski namesnik carice Marije Terezije, potpisao je kontrakt o naseljavanju Rusina iz gornjih severoistočnih delova carstva (prostor Karpata, Potkarpatja, današnje istočne Slovačke, Poljske, Mađarske i Ukrajine), u donji deo carstva, odnosno na prostor Panonske nizije. Taj dan Rusini obeležavaju kao Nnacionalni praznik Rusina u Srbiji.
Rusini, kako ih neko naziva „evropski Hazari“, nemaju svoju matičnu zemlju, žive na celoj zemaljskoj kugli, a u Vojvodini su odani i lojalni građani Srbije. Njihovo naseljavanje u Panonsku niziju, u 18. veku, bilo je povezano sa opštim prilikama onog vremena.
Nakon okončavanja perioda Austro-turskih ratova, Austro-Ugarska monarhija došla je do plodnih, ali pustih panonskih prostora. Tada je odlučeno da se oni nasele i privredno ojačaju. Među narodima na plodnoj ravnici, našli su se i Rusini. U prvom periodu oni se naseljavaju na prostor današnjeg Ruskog Krstura, a u drugom većem naseljavanju u Kucuru, zatim Novi Sad, a u potrazi za zemljom, na prostor Srema i vremenom se razvija zajednica Rusina u Vojvodini.
Varoš, matica vojvodjanskih Rusina, je Ruski Krstur. Pored Krstura, Rusini žive u Novom Sadu, Kuli, Vrbasu, Đurđevu, Sremskoj Mitrovici, Šidu, Berkasovu, Bikić Dolu, a u Hrvatskoj u Petrovcima, Mikluševcima, Vukovaru,…
PRAVOSLAVNI I KATOLIČKI RUSINI
Davni preci Rusina, bili su pravoslavne vere. Krajem 16. veka katolički jezuiti su vodili propagandu i agitaciju među pravoslavnim vernicima podkarpatske Rusije da se priključe uniji. 1590. godine, tri pravoslavna episkopa su donela odluku o priključenju katoličkoj crkvi. Jezuiti su nakon početnih uspeha, pokrenuli kampanju zavađanja i terora nad pravoslavnim vernicima i sveštenstvom podkarpatske Rusije.
U tim uslovima, pravoslavni mitropolit podrkarpatske Rusije ragoza se službeno izjasnio za priključenje pravoslavne crkve katoličkoj.Proces širenja unije trajao je dugo, od 1590. do 1665. godine, a nastavio se čak do 18. veka.
Na prostor današnje Vojvodine doseljavaju se Rusini grko-katolici pretežno, ali i pravoslavni. U velikom Krsturu 1757. godine bilo je 27,3 odsto domova pravoslavne veroispovesti.
JEZIK BEZ PSOVKI
Danas, Rusini u Vojvodini su priznati kao posebna nacija, a njihov jezik kao zapadnoslovenski i jedan je od šest službenih jezika AP Vojvodine. Jezik Rusina u kojem ne postoje psovke, nazivaju i slovenski esperanto.
Kao narod, Rusini su ostavili trag i pečat u svim sferama i poljima sistema, kako u kraljevini, republikama tako i u današnjoj Srbiji, počev od sporta, kulture i umetnosti.
Takođe su odigrali veliku ulogu u prisajedinjenju Vojvodine kraljevini SHS i Srbiji.
Na velikoj Narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje održanoj 25.11.1918. u Novom Sadu, predvođeni svojim poslanicima, učestvovali su i Rusini. Na taj način, ova mala nacionalna zajednica dala je svoj veliki doprinos u pripajanju Vojvodine Srbiji. Jedan od naistaknutijih ličnosti velike Narodne skupštine bio je rusinski sveštenik Jovan Hranilović.
Rusini su neka vrsta rasute zajednice, koja se poput Jevreja, nekom vrstom istorijske mimikrije, prilagođavala, asimilovala i akulturisala i preživljavala u svom posebnom identitetu.
U SRBIJI OKO 15.000 RUSINA ŽIVI
Po poslednjem popisu u Srbiji ima 15.000 Rusina, mada poslednjih godina taj broj rapidno opada, zbog ekonomskih migracija.
Rusina nema nepismenih, a prema statističkim podacima skoro 90 odsto Rusina je fakultetski obrazovano. Prepoznatljivi su po organizovanju balova-svečanosti koje se održavaju od zime do uskršnjeg posta.
Oni su miran, radan, štedljiv i miroljubiv narod i kao takav su jedan od lepih cvetova u vojvođanskom šarenom buketu. Sa Srbima žive zajedno preko 270 godina, što je više nego dovoljan broj godina, da se potvrdi da su se odnosi ova dva slovenska naroda razvijala uvek i isključivo u smeru tolerancije, dobrosusedskih odnosa, zajedno deleći često ne baš dobru sudbinu naroda na balkanskom prostoru, kroz sve svetske, lokalne ratove, razne oblike vladavina, od Austrougarske carevine, preko kraljevina, republika, do sadašnjeg perioda tranzicije.
Najlepše je, kažu, biti Rusin u Srbiji, jer Rusini su u blagonaklonoj sredini uspeli da sačuvaju i nadograđuju svoj nacionalni identitet, običaje, tradiciju, religiju, kodifikuju jezik, pišu i izdaju knjige, časopise, imaju školovanje na rusinskom jeziku i studije rusinistike, kao nigde drugde na svetu.
Vladimir Balašćak
FOTO: Petar Dešić